مفهوم‌‌یابی سرمایه اجتماعی در نظام نوآوری با تاکید بر رویکرد اسلامی به ساختار-عاملیت
چکیده: مطالعات متعددی صورت گرفته است که به تبیین چرایی تفاوت کشورها در مسیر توسعه و پیشرفت فناورانه پرداخته‌اند. یک رشته از این تحقیقات به برساخت «توانمندی اجتماعی» به مثابه یک مولفه مهم پرداخته است؛ مقوله‌ای که برگرفته از ساختار و سرمایه اجتماعی کشورها از یک بستر به بستری دیگر و از یک اقلیم به اقلیمی دیگر متفاوت است. علاوه بر این رشته مطالعات برخی از مفاهیم این حوزه همچون «ظرفیت جذب» و «یادگیری و انطباق» نیز به طور مستقیم بر این مفهوم شکل گرفته‌اند. این کاربست به نحوی بوده که حتی به شکل گیری رویکردهای جدیدی از مدل‌های متأخر سیاست‌گذاری علم و فناوری کمک کرده است؛ موضوعی که به «رویکرد گسترده» نظام نوآوری مشهور است. در این مطالعه ضمن بررسی سیر تاریخی این مفهوم در حوزه سیاست‌گذاری علم و فناوری (و تا حدودی آینده پژوهی) به این موضوع خواهیم پرداخت که اگر با رویکرد اسلامی به مناقشه ساختار و عاملیت اجتماعی که کانون توجه و مناقشات تحقیقات چند دهه اخیر علم اجتماعی بوده است، نظر بیافکنیم ماهیت فضای مسئله و تبیین چگونه متحول خواهد شد و این موضوع چه دلالت‌های محتملی در خصوص ساخت سرمایه اجتماعی در نظام نوآوری (با تاکید بر نظام نوآوری اجتماعی) به همراه دارد. در نهایت کفایت نظری رویکرد اسلامی با برخی نظریات متأخر این حوزه را مورد مداقه قرار خواهیم داد.
واژه‌های کلیدی: آینده‌نگاری اجتماعی، ساختار-عاملیت، سرمایه اجتماعی، سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری، نظام ملی نوآوری.
این مقاله که با همکاری جناب آقای دکتر پیمان محمدی ارائه شده، در اولین همایش ملی «سرمایه اجتماعی بر پایه آموزه های اسلامی» که سال 1398 در قزوین برگزار گردید مورد پذیرش و چاپ قرار گرفته است.
